4  Gạt Bỏ Nỗi Buồn

Nỗi buồn đến từ đâu

Những ngày dịch Covid đã lùi xa, nhưng dư âm của nó thi thoảng vẫn còn qua những câu chuyện đời. Tôi vẫn nhớ một buổi chiều, có một chàng trai trẻ – bệnh nhân của tôi – nhìn tôi với đôi mắt nặng trĩu và thốt lên:

“Bác ơi, con không muốn sống nữa, con thấy ngột ngạt lắm. Con chẳng còn chút sức lực nào để đi làm. Con mới cưới vợ, ra riêng chưa bao lâu, còn nhiều khó khăn, giờ lại thêm bệnh nặng nữa…”

Tôi lắng nghe, lòng quặn lại. Tôi cố gắng tìm lời an ủi, dịu dàng nhất có thể: “Căn bệnh này tuy làm con mệt mỏi, nhưng nó rồi sẽ trôi qua nhanh thôi. Con sẽ sớm khỏe lại, bác đã từng thấy những trường hợp như vậy rồi, đừng buồn quá khó giúp con hồi phục.”

Rồi một tháng sau, em trở lại. Không còn ánh mắt u ám hôm nào, mà là một nụ cười rạng rỡ, một giọng nói đầy sức sống: “Bác ơi, con khỏe hơn nhiều rồi. Vậy mà lúc đó con đã nghĩ rằng đời con chắc hết rồi chứ”.

Trong dòng chảy mưu sinh, con người khó tránh khỏi những cảm xúc tiêu cực. Đằng sau nụ cười và những bước đi vội vã trên phố, không ít người mang trong lòng bao nỗi lo âu về cơm áo, gánh nặng gia đình, hay những khoản chi tiêu chồng chất. Khi cuộc sống buộc ta phải so đo từng cơ hội, cạnh tranh từng vị trí, tâm lý con người dễ nảy sinh giận dữ, sợ hãi, hay buồn tủi.

Không ít khi, sự ganh đua trong xã hội vô tình gieo vào lòng người những hạt mầm bất an. Thất bại trước người khác khiến ta tủi hổ; sự thờ ơ, vô tình trong quan hệ khiến ta chới với và cô đơn. Thậm chí, ngay cả khi đã có đủ đầy vật chất, con người vẫn dễ lo lắng bởi nỗi sợ đánh mất những gì đang có. Tâm lý ấy khiến những cảm xúc tiêu cực không chỉ là sản phẩm của nghèo khó, mà còn là cái bóng đi kèm cùng tham vọng và khát vọng vươn lên.

Như những ngọn lửa, nếu còn nhỏ thì sưởi ấm con người, là bếp đun cho ta những bữa cơm, là ngọn đèn soi sáng lối ta đi. Nhưng khi vượt khỏi tầm kiểm soát, chúng trở thành ngọn lửa dữ dội thiêu rụi cuộc sống của chúng ta.

Cùng đi qua một hoàn cảnh, mỗi người có những cảm xúc khác nhau, phụ thuộc vào góc nhìn, quan điểm sống và mức độ chịu đựng khó khăn của người đó.

Một cơn mưa chiều bất chợt, với người đang vội vã mưu sinh là phiền toái, là trở ngại chặn bước đi; nhưng với ai đó đang ngồi lặng yên bên khung cửa, mưa lại trở thành khúc nhạc dịu dàng để lắng lòng. Cũng vậy, cùng một thất bại, có người chỉ thấy nặng nề, tuyệt vọng, trong khi người khác lại nhìn đó như một bài học quý giá, như bước đệm cho ngày mai.

Thật ra, cảm xúc không hoàn toàn do sự việc quyết định, mà phụ thuộc vào cách ta nhìn và quan niệm về cuộc sống. Chính vì thế, cùng một con đường gập ghềnh, có người than thở vì gian nan, có người lại mỉm cười vì coi đó là cơ hội rèn luyện bản thân.

Có hai người học việc cùng theo một người thầy. Một người thường xuyên than phiền, khó chịu vì thầy hay giao cho mình những việc khó nhọc. Người kia thì lặng lẽ, kiên nhẫn làm việc với tinh thần học hỏi không ngừng. Nhờ sự siêng năng và cầu tiến ấy, anh dần tích lũy được nhiều kỹ năng, biết làm ra nhiều sản phẩm và sau này trở thành người thợ thành công. Ngược lại, người chỉ biết than thở vì khó khăn thì chẳng học hỏi được gì, cuối cùng không đi đến đâu.

Tuy vậy, nếu nhìn sâu hơn, ta có thể thấy giận dữ, sợ hãi hay buồn lo đều có mặt tích cực của riêng chúng. Chúng nhắc ta rằng trái tim con người vốn mong manh, luôn cần sự thấu hiểu và sẻ chia. Chính nhờ biết buồn mà ta mới biết trân trọng niềm vui, nhờ trải qua thất vọng mà ta thêm khát khao hy vọng. Cảm xúc tiêu cực, theo một nghĩa nào đó, chính là tấm gương phản chiếu cho nhu cầu hạnh phúc, cho nỗi khao khát sống một đời an toàn và ý nghĩa hơn.

Bởi vậy, thay vì khước từ hay phủ nhận, ta cần học cách lắng nghe và đối thoại với những cảm xúc ấy. Khi ta nhận ra nguồn gốc của chúng, ta sẽ biết cách điều chỉnh nhịp sống, cân bằng nội tâm và mở rộng lòng mình để đón nhận sự cảm thông từ người khác. Giữa guồng quay đầy bon chen, việc hiểu và chấp nhận cảm xúc tiêu cực không chỉ giúp con người vững vàng hơn, mà còn khiến cuộc hành trình tìm kiếm hạnh phúc trở nên sâu sắc và nhân văn.

Từ niên thiếu, hệ thống giáo dục của xã hội dạy cho con người tích luỹ kiến thức, tìm kiếm việc làm, quản lí tài chánh, và bồi đắp sức khoẻ thể chất. Quản lí cảm xúc của chính bản thân mình để sống khoẻ mạnh tinh thần là điều quan trọng nhưng ít được chú ý, truyền dạy.

Xua tan nỗi buồn

Nếu biết khó khăn là quá sức và còn có chọn lựa khác thì bạn hãy mạnh dạn thay đổi công việc của mình. Điều đó giúp ta loại bỏ được những nguyên nhân của phiền muộn. Nếu biết một mối quan hệ nào đó là nguồn cơn của phiền toái, bạn có thể lánh xa để tránh bực tức, giận dữ. Đừng vì sĩ diện mà mang theo mình những cảm xúc tiêu cực dai dẳng.

Khi hoàn cảnh không thể thay đổi được, bạn có thể tìm cách thay đổi chính mình. Tức là học cách đánh giá lại vấn đề theo góc nhìn khác để chấp nhận nó ở mức độ nhiều hơn.

Như con sông đã chọn sẵn dòng chảy, như cơn mưa chẳng thể ngăn rơi xuống. Khi ấy, thay vì oán trách, ta có thể học cách làm bè để đưa mình qua sông hay mang áo mưa để mình khỏi ướt, lạnh. Đó là lúc ta lặng lẽ nghiêng đôi mắt nhìn sự việc từ một góc khác, để thấy trong thử thách còn có ánh sáng của bài học, trong mất mát vẫn ẩn giấu một mầm hy vọng.

Chẳng hạn, một người bị kẹt xe giữa giờ tan tầm. Nếu chỉ bực bội, phút giây ấy sẽ dài như cực hình. Nhưng nếu biết tận dụng, ta có thể mở một bản nhạc, hay đơn giản là quan sát những dòng người qua lại để thấy nhịp sống quanh mình. Con đường ấy đâu còn là sự chờ đợi vô nghĩa, mà trở thành khoảnh khắc nhỏ để sống chậm và lắng nghe chính mình.

Thay đổi cách nhìn, đôi khi chính là cách ta biến nghịch cảnh thành một cơ hội cho ta trưởng thành.

Giải pháp rèn luyện

Khi nhận thấy những cảm xúc tiêu cực đang dâng trào trong tâm trí, bạn có thể tự giúp mình lắng dịu bằng những phương pháp rất đơn giản.

Để tránh xung đột, hãy chọn cách bước lùi lại, đừng vội tiến lên. Tốt nhất là sớm rời khỏi cuộc tranh cãi không thật sự cần thiết. Ta không đầu hàng nghịch cảnh, nhưng tránh để những cơn thịnh nộ kiểm soát cuộc đời ta, như khi ta lặng lẽ rẽ sang một lối khác để tâm hồn được bình yên, rồi tìm giải pháp phù hợp nhất có thể.

Hít thở sâu

Hãy hít vào thật chậm rãi trong 6 giây, sau đó giữ hơi trong 4 giây, rồi từ từ thở ra trong 6 giây tiếp theo. Thực hiện đều đặn nhiều lần, bạn sẽ cảm nhận được sự căng thẳng dần buông bỏ. Trong quá trình ấy, hãy tập trung vào từng chuyển động của cơ thể, hoặc hướng tâm trí về một hình ảnh tích cực và dễ chịu hơn, chẳng hạn nụ cười của người thân đang chờ bạn ở nhà. Chỉ cần kiên nhẫn, bạn sẽ thấy cảm xúc của mình nhẹ nhõm và an yên hơn rất nhiều.

Phương pháp hít thở sâu sẽ phát huy hiệu quả rõ rệt nếu được thực hành đều đặn mỗi ngày, bởi khi ấy não bộ dần hình thành một thói quen lành mạnh và hữu ích. Cũng như một gáo nước nhỏ khó lòng dập tắt được đám lửa lớn, vài lần tập luyện đơn lẻ sẽ không đủ để xoa dịu những cơn giận dữ dữ dội. Nhưng nếu ta kiên trì rèn luyện, hơi thở bình an sẽ tích tụ dần, trở nên dồi dào như cả một hồ nước trong lành, đủ sức làm nguội mát ngọn lửa nóng nảy trong tâm hồn.

Nhận diện và quan sát cảm xúc

Khi bất ngờ đối diện với một tình huống không như ý, những cảm xúc thường xuất hiện nhất là tức giận, lo sợ hoặc buồn bã. Nếu ta để mình bị cuốn trôi theo vòng xoáy ấy, cơ thể và tâm trí sẽ nhanh chóng trở nên mệt mỏi vì những cảm xúc tiêu cực.

Điều quan trọng trước tiên là phải nhận diện và gọi tên được cảm xúc của mình: “Tôi đang tức giận”, “Tôi đang lo sợ” hay “Tôi đang đau buồn”. Chỉ cần xác định rõ được trạng thái hiện tại, ta đã phần nào giảm bớt sức nặng và sự hủy hoại mà cảm xúc ấy mang lại.

Bước tiếp theo là tự hỏi: “Điều này có thực sự tồi tệ như tôi nghĩ, hay chỉ là suy tưởng của bản thân?”. Câu hỏi ấy giúp ta tỉnh táo hơn, không vội vàng đánh giá hay phản ứng một cách cực đoan.

Rồi ta lùi lại, quan sát cảm xúc thay vì nhập vai vào nó. Khi đó, ta có thể tự nhủ: “Tôi sẽ tìm giải pháp cho tình huống này, chứ không để cho mình bị cuốn vào tức giận, lo sợ hay buồn bã”.

Ví dụ, khi nghe ai đó nói: “Người X đã nói xấu anh về chuyện…”, phản ứng tự nhiên có thể là bực bội, tổn thương. Nhưng thay vì vội tin và nổi giận, ta có thể bình tĩnh tự hỏi:

Những bước nhỏ nhưng quan trọng ấy sẽ giúp ta kiểm soát cơn bùng nổ cảm xúc, tránh được những hệ quả bất lợi mà nó có thể mang lại.

Bạn có thể thử áp dụng để cảm nhận những phương pháp này có khả thi, có tác dụng đối với bản thân mình hay không.

Và cần nhớ rằng: chỉ có sự kiên trì luyện tập mới giúp chúng ta làm chủ cảm xúc thật sự. Không thể mong đạt kết quả như ý chỉ sau đôi ba lần thử. Kiểm soát cảm xúc là một hành trình – nhưng khi đã đi được trên hành trình ấy, ta sẽ thấy tâm hồn mình nhẹ nhõm, vững vàng và tự do hơn rất nhiều.